De camera van Dirk de Boer: polder valt centimeter voor centimeter droog – Omroep Flevoland
Terwijl de ambachtslieden op Urk met man en macht werken om gemaal Vissering zo snel mogelijk af te krijgen, gaat het werk bij de twee andere nieuwe gemalen aan de rand van de nieuwe polder een stuk voorspoediger. Het was de bedoeling dat de drie gemalen ongeveer gelijk klaar zouden zijn, om zo gezamenlijk het Urkerland (later hernoemd naar Noordoostpolder) droog te malen. De gemalen bij Lemmer en bij Vollenhove zullen het echter ruim een jaar zonder de hulp vanaf Urk moeten doen.
Dat de gemalen bij Lemmer en Vollenhove veel eerder klaar zijn dan die op Urk heeft meerdere oorzaken. Naast de bij de voorbereidingen voor gemaal Vissering, is de geografische ligging van de gemalen Buma en Smeenge een stuk beter. Die gemalen komen vlak bij ‘het oude land’ en zijn dus veel sneller te bereiken. Bouwmaterialen hoeven niet via het water aangevoerd te worden en er is veel minder kwelwater dan op Urk. De bouwputten bij Lemmer en Vollenhove blijven daardoor veel beter droog dan de Urker bouwput. Die ligt ten slotte middenin de soms woeste golven van het IJsselmeer. Een journalist berekende in 1942 dat er in de bouwput op Urk 700 keer meer kwelwater omhoog kwam, dan in de put bij Vollenhove.
Gemalen gereed, malen maar!
Het nieuwe gemaal Buma bij Lemmer is als eerste gereed, in 1940 zijn alle werkzaamheden afgerond en op 7 januari 1941 begint het gemaal als eerste aan de monsterklus waarvoor het gebouwd is. De drie elektropompen malen elk 520 kubieke meter water per minuut uit de nieuwe polder.Gemaal Smeenge bij Vollenhove is vier maanden later gereed. Op 22 april 1941 kunnen de twee elektropompen aangezet worden. Per minuut pompen die elk 570 kubieke meter water uit de toekomstige Noordoostpolder. Naar schatting is er ongeveer 1.500 miljoen kubieke meter water die verplaatst moet gaan worden, zo berekent de Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant. Het gemaal op Urk staat dan nog letterlijk en figuurlijk in de steigers.Nieuw land rond Urk
Het vierentwintig uur per dag, zeven dagen per week pompen door de twee collega-gemalen zorgt ervoor dat de nieuwe polder in 1941 centimeter voor centimeter wordt droog gemaald. En dat is ook rond het voormalig eiland Urk te merken. Het waterpeil zakt en steeds meer van de voormalige zeebodem komt droog te liggen. Soms blijven vissen achter in poelen die geen verbinding meer hebben met de rest van het water. De Urker jeugd weet daar wel raad mee, de vissen worden eenvoudig uit de poelen opgevist.
Ook Dirk de Boer laat zich vermoedelijk in de zomer van 1941 vastleggen aan de rand van de rap droogvallende polder. De Boer lijkt het vergezicht peinzend in zich op te nemen.Dat de andere gemalen al wel bijdragen aan het droogmalen van de polder zal de arbeiders op Urk gemengde gevoelens hebben gegeven. Want ‘hun gemaal’ kan nog geen bijdrage leveren aan de droogmaking. Aan de andere kant kan het wellicht wel motiverend hebben gewerkt om het werk aan gemaal Vissering zo snel mogelijk af te krijgen.
Een bezoek aan Lemmer zorgt voor uniek beeldmateriaal
Op de beelden van Dirk de Boer is te zien dat hij meerdere keren een bezoek brengt aan Lemmer. Eens per auto, maar ook op de fiets bezoekt hij het Friese dorp. In de winter van 1941 legt hij met zijn 8mm-camera een bijzonder tafereel vast bij gemaal Buma dat dan net in bedrijf is.Zoals eerder gezegd malen de drie elektropompen van gemaal Buma per minuut elk 520 kubieke meter water naar het IJsselmeer. Maar in de winter van 1941 is het waterpeil van het IJsselmeer een stuk verlaagd. En daardoor is het waterpeil in de toekomstige polder op dat moment hóger dan in het IJsselmeer. Cees Bakker van Waterschap Zuiderzeeland: “We hebben in de naslagwerken gekeken en dat blijkt ongeveer twee-en-een-halve maand te hebben geduurd. Dat er zeventien centimeter hoogteverschil zat tussen de polder en het IJsselmeer.”
En daardoor kan gemaal Buma niet alleen met de elektropompen water wegpompen, men kan ook gewoon de sluis naast het gemaal open zetten. Het water uit de polder zoekt dan automatisch de snelste weg naar het laagstaande IJsselmeer. Cees Bakker: “Dat is toch wel uniek te noemen, dat je polderwater uit de sluis ziet stromen richting het IJsselmeer, dat het water in de polder dus hoger stond dan het peil van het IJsselmeer. Dat zijn unieke beelden.”
Het is het enige moment tijdens de drooglegging van de Noordoostpolder dat het waterpeil in de polder op deze manier extra kan zakken op natuurlijke wijze. Ook dijkgraaf Hetty Klavers vindt het een uniek tafereel dat Dirk de Boer heeft vastgelegd: “Dat is natuurlijk zo mooi, dat water dat zo uitstroomt uit de sluis. Dat hebben we wel gezien dat zowel de in- als de uitstroom fantastisch ontworpen zijn. En eerlijk gezegd vind ik dat ook wel kunst hoor. ‘Ingenieurskunst’ noem ik het ook wel.”Vrijdag zien we in de laatste aflevering van deze serie dat gemaal Vissering in 1942 gereed komt. De hele documentaire over de bouw van het gemaal is vanaf zaterdag te zien op televisie en op .
[info]Omroep Flevoland heeft eind vorig jaar zes filmblikken met daarin bijna in handen gekregen. Het materiaal bevat bewegend beeld uit de jaren 1940 tot 1945 en biedt een unieke blik op Urk en omgeving in die periode. De filmrollen zijn begin dit jaar gedigitaliseerd en deels gerestaureerd. De reportagereeks over de bouw van het gemaal is de tweede die voortkomt uit het filmmateriaal van Dirk de Boer. Eerder dit jaar zonden we de documentaire ” uit. Volgend jaar volgen nog reportages over het dagelijkse leven op Urk in het begin van de oorlog en het verhaal van filmer Dirk de Boer zelf.[/info]